مقدمه ای بر علم تغذیه ای گیاهان

کشاورزی، فن هنر و حرفه کشت پرورش و نگهداری انواع گیاهان جهت بهره برداری های غذایی صنعتی و اقتصادی از آنها .است بخش کشاورزی هنوز مهمترین منبع تأمین مواد غذایی مورد نیاز بشر میباشد طی قرن گذشته روند تخریب خاک و لم یزرع شدن مزارع و باغات به دلیل استفاده بی رویه از نهاده های کشاورزی خصوصاً کودهای شیمیایی از طرفی و کمبود بارندگی و استفاده بیش از حد از آبهای زیرزمینی از طرف ،دیگر شتاب فراوانی گرفته است.

امروزه مباحث کشاورزی پایدار و تولید پایدار فراگیر شده و مفهومی بسیار وسیع یافته است ولی در عمل ممکن است اصول این پایداری به خوبی رعایت نشود و منافع کوتاه مدت بر منافع بلند مدت ارجحیت داشته باشد.

نیاز به افزایش میزان تولید و عملکرد و در کنار این انتظارات روزافزون مردم از نظر کیفیت محصولات ،تولیدی افزایش آلودگیهای محیطی مرتبط با تغذیه ،گیاهی و همچنین کاهش حاصلخیزی و کیفیت ،خاک فشار زیادی به بخش تغذیه گیاهی و کوددهی گیاه وارد می آورد.

در بسیاری موارد کشاورزان و تولید کنندگان چنین مشکلاتی را تنها میخواهند با کاربرد بیشتر کود برطرف یا جبران کنند. از طرف دیگر منابع آبهای سطحی و بخصوص زیر زمینی در کشور ما به شدت رو به کاهش بوده و از کیفیت آنها هر روز کاسته میشود بطوری که در بسیاری مناطق کمبود آب و خشکسالی منجر به مهاجرت مردم شده است یک ارتباط نزدیکی معمولاً بین تولید و عملکرد محصولات میزان و کیفیت آب در دسترس و آلودگیهای محیطی همواره وجود دارد.

به هر حال برگشت به بارندگیهای زیاد چند دهه قبل دور از واقعیت خواهد بود چرا که در جهان هستی نیز خشکی در حال تکامل و پیشرفت میباشد و فعالیتهای بشری این روند را تشدید میکند در بسیاری مناطق کشور و مخصوصاً در شهرهای مرکزی ایران و حاشیه کویر امروزه حتی در تأمین آب شرب مورد نیاز مردم مشکل وجود دارد به نظر میرسد در آینده ای نزدیک اگر راهکارهای صرفه جویی و مصرف بهینه آب در سطح تک تک افراد جامعه همه گیر نشود بسیاری از این شهرها از جمعیت خالی گردد بدون تأمین آب مورد نیاز بسیاری از مناطق شهری در آینده به استفاده از دو دریای جنوب و شمال بستگی خواهد داشت. این بیانگر آن است که در بسیاری از مناطق جغرافیایی کشور بایستی مصرف آب کشاورزی تا ۹۰٪ محدود گردد لذا نیاز است در این مناطق راهکار و رویکردی نوین و بسیار کاراتر برای کشت و زرع در نظر گرفت ممنوع کردن کشت گیاهان با مصرف بالای آب و ترویج دیمکاری و ترویج نوع و ارقام گیاهان اقتصادی مناسب دیمکاری در این مناطق و همچنین محلول پاشی گیاهان میتواند از این راهکارها باشد

از دیدگاهی دیگر و در مقایسه با گذشته در بسیاری از مناطق کشور فعالیتهای کشاورزی یا صورت نمیگیرد و یا اصلاً مقرون به صرفه نیست در این مورد حمایتهای کافی دولت از کشاورزان و تولید کنندگان ضروری و حیاتی به نظر میرسد که بایستی قوانین مناسب در این زمینه وضع گردد. با کاهش فزاینده منابع ،آب نیاز به اصلاح گیاهان مقاوم به خشکی که تولید مناسبی در شرایط کمبود آب داشته باشند بیش از پیش احساس میشود.

در این بین ضرورت پرداختن به تکنیکهای لازم جهت افزایش کارآیی و صرفه جویی در مصرف آب و کود بسیار حیاتی و تعیین کننده خواهد بود. البته مصرف صحیح آب در بخشهای مختلف مانند ،صنایع مصرف شهری و کشاورزی بایستی در جهت استفاده صحیح و بهینه از قطره قطره این مایع حیات فراگیر شود. امروزه شرایط موجود و عوامل مختلف بخش کشاورزی و باغی ما را با تهدید جدی مواجه کرده اند. در هیچ دوره ای شبیه دوره حاضر کشاورزی و تولید باغی ما اینچنین در معرض خطر نبوده است.

علیرغم استفاده از ارقام مناسب و اصلاح شده ،خارجی ما جایگاه جهانی خود را از نظر بسیاری از محصولات باغبانی از دست داده و یا در حال از دست دادنیم چرا که از نظر تولید برخی محصولات مانند ،پسته ،انار ،زعفران ،انجیر ،بادام ،گردو خرما و ... کشور ما همواره جزء رتبه های اول و بالای تولید جهانی بوده است اما هم اکنون کم توجهی ،خشکسالی کمبود بارندگی و منابع آب و همچنین افزایش تولید برخی دیگر از کشورها این جایگاه را از ما گرفته است

بایستی متفکرانه و به طور کاملاً تخصصی تولید محصولات اولویت بندی شود و استفاده از منابع آب بایستی به این امر کشت محصول اولویت (دار اختصاص یابد و از مصرف آب برای تولید محصولات کم ارزشتر که به صورت دیم نیز ممکن است تولید شوند یا به راحتی میتوان وارد کرد خودداری نمود. تغذیه گیاهی به عنوان یک علم سابقه ای در حدود بیش از یک و نیم قرن دارد. در طی این مدت با کشف نقش عناصر ضروری در رشد و تولید ،گیاهی انواع کودهای شیمیایی تولید و به بازار مصرف معرفی شدند. با توجه به اثرات بارزی که کاربرد کود در تولید محصولات دارد، در طی چند دهه گذشته این خود مشوق استفادههای غیر صحیح و غیر علمی مقادیر بسیار زیاد کود توسط کشاورزان گردیده است. در کشور ما قیمت ارزان و بارانههای دولت برای این کودها نقش مهمی در استفاده وسیع از آنها داشته است به طوریکه در سالهای اخیر با برداشتن یارانه و گران شدن انواع کودها، مصرف آنها به طور چشمگیری کاهش یافته است یکی از اثرات کاربرد مقادیر زیاد ،کودها، تخریب خاک و شور شدن بیشتر آن است که امروزه باعث غیر قابل استفاده نمودن بسیاری از مزارع شده است.

به نظر میرسد هیچ راهکاری جز کاهش مصرف سم و کود در کنار رعایت اصول ایمنی و زیست محیطی صنایع نمیتواند کیفیت محصولات تولیدی ما را تضمین .کند این مهم بایستی همراه با کاهش مصرف و کاهش دفع مواد شیمیایی مختلف به محیط حاصل از فعالیتهای صنعتی، تجاری و شهرنشینی باشد تا بطور مناسبتری مثمرثمر واقع گردد. بدون شک امروزه با توجه به مشکلات متعددی که در مورد سلامت انسان مطرح میباشد و تهدیدات و هزینه هایی که از این نظر متوجه جامعه میباشد به جرأت میتوان گفت که آلوده کردن آب، خاک و هوا گناهی نابخشودنی و حتی گناهی کبیره .است چطور میشود کسی که فردی را به قتل میرساند به او قاتل اطلاق شود ولی کسی که یک محیط و اکوسیستم را با تمام اجزای آن مسموم آلوده و شکنجه میکند قاتل .نباشد مسلماً این گناهی بزرگتر از قتل است لذا تفکر و رفتار ما در رابطه با محیط اطراف خود بسیار حائز اهمیت است و این امر به خوبی در آموزههای دینی اسلام نیز نمود یافته و همواره مورد تأکید بوده است.

در مبحث کشاورزی به نظر میرسد زمان گذر از کودهای ساده شیمیایی فرا رسیده است تا با بکار بردن مقادیر کمتر کود به روش و تکنیکهای موثرتر بتوان محصولات را با کمیت و کیفیت مناسب با حداقل آثار سوء بر محیط زیست تولید نمود در همین راستا مسلماً یک گام مهم و بسیار موثر استفاده از گیاهان بومی میباشد. مانند آنچه در کشت اکولوژیکی و ارگانیک مطرح است و یا اصلاح گیاهانی که قدرت و کارآیی بهتری برای جذب عناصر غذایی دارند که این بایستی اولویت اصلی در بخش کشاورزی جهت تولیدی سالم باشد.گیاهان در جذب عناصر غذایی با هم متفاوت بوده و مسلماً گیاهان یا ارقامی که یک عنصر غذایی را بهتر و بیشتر جذب کنند کارایی بهتری دارند و بر همین منوال میتوان مصرف کود را برای آنها کاهش داد .

کارآیی مصرف ،کود یکی از مهمترین موضوعات در علم تغذیه گیاهی است چرا که مستقیماً بر اهداف مورد نظر مانند پاسخ و رشد ،گیاه عملکرد کیفیت و همچنین آلودگیهای زیست محیطی و صرفه اقتصادی تأثیر گذار است در کشاورزی کارآیی مصرف کود برابر مقدار تولید گیاهی (بیوماس خشک به ازای مصرف یک کیلوگرم از یک کود است در حالی که درصد بازیافت کود مقدار درصدی از کود است که در تولید بکار رفته است یعنی درصد جذب عنصر توسط گیاه این اصطلاحات و واژه ها در مورد کودهای نیتروژنه به سبب ویژگیها و دینامیک این کودها در خاک بیشتر معنا پیدا میکند و کارآیی مصرف نیتروژن در سیستمهای زراعی به عوامل مختلفی از قبیل زمان مقدار نوع و روش مصرف کود گونه و رقم ،گیاهی بارندگی تعادل دیگر عناصر غذایی و سایر متغیرهای مربوط به اقلیم بستگی دارد.

روشهای خاکی کاربرد کودهای شیمیایی در طول یک قرن گذشته جدا از شور کردن خاک و به هم زدن تعادل عناصر غذایی منجر به ورود و تجمع مقادیر زیادی عناصر سمی سنگین مانند کادمیم ،آرسنیک سرب و غیره به درون خاکها شده است همچنین طی این مدت تولید و معرفی مواد شیمیایی مختلف به طور وسیعی انجام شده و توسط مصرف کنندگان استفاده شده و منجر به آلودگیهای آشکار و پنهان زیادی گردیده است گرچه در اغلب موارد چند سال بعد از تولید و مصرف، سرطانزا تشخیص داده شده و از روند تولید خارج میشوند اما آنچه مسلم است اینکه بقایا و آثار مصرف آنها تا مدتها سلامت اکوسیستم را متأثر میسازد.

«هیچ چیز خوب و بدی در جهان مطلق نیست» همه چیز نسبی هستند چیزی که امروز مناسب و مورد پسند است ممکن است فردا و در آینده اینطور نباشد و این ممکن است به محدودیت دید انسان مرتبط باشد. با تمام پیشرفتهای موجود در علم «محدودیت انسان و عدم تواناییهای او در بسیاری موارد» بسیار واضح و مبرز است. گاه انسان چنان ناتوان میشود که حتی نمیتواند نتیجه تفکر عمل و کار خود را در فردا یا فرداها پیش بینی کند. «محدودیت» ویژگی انسان است در مقابل «حق مطلق». اما در این بین مسیر حق و تفکری که در جهت و راستای حق تعالی باشد چون مرتبط با حق تعالی است مناسب و مورد پسند است.