کاشت ، داشت ، برداشت گل محمدی
کاشت ، داشت و برداشت گل محمدی
د آنها توسط گیاه شناسان حدود 8000گونه تخمین زده شده است. یکی از گیاهانی که در ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است ،گل محمدی می باشد.گل محمدی با نام علمی Rosa damascena و از خانواده Rosaceae می باشد که معروف به طلای معطر و ماده اولیه کارخانههای عطرسازی در دنیاست. سابقه ایران در صنعت گلاب گیری از این گل به ۲۵۰۰ سال پیش باز می گردد. گل های محمدی در ایران از مرغوبیت بسیار بالایی برخوردارند و عمده ترین کشت گل محمدی در ایران در استان های فارس و اصفهان و آذربایجان شرقی انجام می شود.
مشخصات گیاه شناسی
گلهای صورتی خوشرنگ با ۳۲ گلبرگ صورتی مشابه و یکدست که در اوائل صبح شروع به ظاهر شدن مینمایند. کاسبرگها به تعداد ۵ عدد که حداقل سه تای آنها دارای زوائد بزرگی در لبهها هستند. پرچمها زرد رنگ به تعداد ۱۰۰ عدد در ترکیب گل وجود دارند. میوه آن پس از ریزش گلبرگها گوشتی گرد و یا تخم مرغی به طول ۵/۱ سانتی متر که در داخل برجستگی کوزهای شکل زیر گلبرگها قرار دارند. زمان باز شدن گلهای گل محمدی در اوائل اردیبهشت تا اوائل تیرماه میباشد. و در هر منطقه مدت زمان باز شدن گلها ۳۰-۲۰ روز طول میکشد. دوام گل حداکثر یک روز بوده و بعد از آن رنگ صورتی خوشرنگ گلبرگها به سفید میگراید و با اندک نسیمی گلبرگها پرپر شده و میریزند
در گل محمدی کاشان ، لواسانات ، تبریز و کازرون بر روی ساقه خار های متعددی وجود دارد که فراوانی این خارها بر روی ساقه های جوان بیشتر است ،ساقه گل محمدی میمند و سمیرم تقریبا بدون خار محسوب میشود.ارتفاع ساقه اصلی در گل محمدی کاشان به 2 الی 2.5 متر میرسد.
برگ گل محمدی عموما به صورت شانه ای فرد دیده میشود و در میان انواع گل محمدی داخلی ، تنها در گل محمدی کاشان برگ ها نیز رایحه ای ملایم دارد.
سازگاری
به طور معمول رز هایی که از گروه درختچه ای هستند نسبت به انواع دیگر، به شرایط مختلف محیطی(سرما و امراض) سازگاری بیشتری از خود نشان می دهند. از شاخص ترین صفاتی که در گل محمدی(به ویژه گل محمدی کاشان) میتوان ذکر کرد بقاء و سازگاری این گیاه در شرایط خشکی است. در برخی مناطق کاشان گل محمدی در طی سال تنها یک تا دوبار آبیاری میشود، با توجه به میزان بارندگی (حدود 150 تا 200 میلیمتر)در گلستان ها که عمدتا در زمستان رخ میدهد ، میتوان نتیجه گرفت که گل محمدی نسبت به شرایط خشکی مقاومت خوبی از خود نشان میدهد ، گرچه به طور مسلم کاهش عملکرد اقتصادی در ان مشاهده میشود . این گیاه طبق بررسی هایی که انجام گرفته است تا شوری 5 دسی زیمنس را نیز تحمل کرده و تعدادی گل تولید میکند اما شوری در تولید محصول از نظر کمی و کیفی تاثیر می گذارد.
با این حال، پاسخ این گیاه به حاصلخیزی خاک، آبیاری منظم و کود دهی، بسیار مثبت می باشد ،به طوریکه در برخی مناطق، عملکرد 5 تا 7 تن در هکتار گزارش شده است.
گل محمدی به سرمای زمستانه مقاوم بوده ولی در هنگام تشکیل جوانه گل یا رشد رویشی اولیه به یخبندان حساس بوده و درجه حرارت بالا و بادهای خشک وگرم باعث رسیدن و باز شدن بیش از موعد گلها وکاهش دوره گلدهی و کاهش ترکیبات اسانس گل می شود.بهترین خاک برای کشت گل محمدی خاکهای شنی رسی که دارای بافت نسبتا سبکی هستند می باشد گلستانهای موجود در ارتفاعات و شیبهای شمالی، در مجموع از نظر کمی و کیفی محصول بهتری تولید می کنند. در مناطق گرمسیری، کشت گل محمدی فقط در ارتفاعات بالاتر موفق بوده است. به هنگام کشت باید ارتفاع از سطح دریای منطقه را مد نظر قرار دهید، در ارتفاعات زیاد، رقمهای خاردار و در ارتفاعات کم رقم بیخار عملکرد بهتری دارد.
کاشت گل محمدی
گل محمدی را میتوان به روش های مختلفی ازجمله؛ خوابانیدن، پیوندزدن، قلمهزدن و ازدیاد از طریق پاجوش، تکثیر کرد. در کشور ما دو روش «قلمه زدن» و «استفاده از پاجوش» رایج است. که استفاده از پاجوش ارزانترین و راحت ترین نحوه کشت می باشد. هر گیاه مادری گل محمدی، به طور متوسط 10 تا 20عدد پاجوش تولید می کند. این پاجوشها بهسرعت رشد میکنند. بیشترین تعداد خار بر روی پاجوشهای جوان مشاهده میشود. از سال سوم و چهارم به بعد میتوان از هر گیاه، پاجوش تهیه کرد. از آبانماه تا اوایل اسفندماه، پاجوشها را به محل مورد نظر انتقال داده و میکارند. پاجوشها به فاصله 3 متر یا دو متر از یکدیگر بر روی پشتههایی به فاصله 4 متر یا سه متر و در چاله(حفره) به تعداد 3-4 عدد کاشته میشوند.
پاجوش باید به ارتفاع چهل سانتی متر باشد و پوست ان تازه باشد و چروک نشده باشد که نشان های تازگی نهال میباشد . قلمه باید به ضخامت یک مداد و به طول 20 سانتی متر باشد و از بخش های چوبی شده و در حال خواب، انتخاب شود. در ادامه باید جوانه های انتهایی را حذف کرد. بهتر است انتهای قلمه را در یک پودر هورمونی ریشه زایی فرو برده و سپس قلمه را در عمق 10- 5/7 سانتی متری گلدان یا زمین کاشت. بستر کاشت، بهتر است 50 درصد خاک باغچه و 50 درصد ماسه شسته باشد .
یکی از مهمترین عملیات پیش از شروع کشت، شخم عمیق است. شخم ، لایههای فشردهای را که باعث محدود شدن رشد ریشه می شوند، میشکند . کاشت به شیوه دستی انجام میشود و فواصل ردیفها و بوتهها بستگی به اهداف کاشت دارد. اگر هدف، احداث پرچین اطراف باغ باشد، فاصله ردیفها 5/2-2 متر و فاصله بین بوتهها 5/1-1 متر در نظر گرفته میشود. در صورتیکه هدف، احداث گلستان باشد در کشت کرتی فاصلهها را 5/3×5/2متر و در جوی و پشته 3×2متر در نظر میگیرند مصرف کود دامی کاملاً پوسیده، پیش از احداث گلستان و به صورت جایگزینی در گودال به مقدار 20-10 تن در هکتار ضروری است. همچنین دادن کود دامی به مقدار 10 تن در هکتار بعد از هرس گلستانها، مفید است
هرس گل محمدی
گل محمدی برای گلدهی احتیاج به هرس ندارد. معمولاً هرس به سه منظور انجام میشود: «اول، حذف شاخههای خشک شده، آفتزده و مزاحم» و «دوم ، جلوگیری از بوجود آمدن شاخههای بلند که چیدن گل را مشکل میکند» و جلوگیری از تک شاخه ای شدن گیاه و بالا بردن مقاوت گیاه به کم ابی در مناطق کم اب می باشد
هرس اولیه برای فرم دهی درختچه ها و تحریک شاخه زایی و “هرس فصلی” برای حذف بخش های مرده و بیمار انجام می شود. میزان هرس به شیوه مدیریت ، شرایط منطقه و نژاد گل بستگی دارد. هرس منطقی درختچه ها، باعث تداوم گل دهی و افزایش طول مفید زندگی گیاه می شود از سال پنجم به بعد، گاهی به علت رکود رشد گیاه، شیوع آفات و بیماریها، افزایش شاخههای خشک و ارتفاع زیاد شاخهها، گلستان را کفبر میکنند. این هرس شدید ، به علت ایجاد توازن و تنظیم رشد گیاه، باعث تحریک و تولید پاجوشهای قوی و متعدد در مزرعه میشود .
آفات و بیماری های گل محمدی
گل محمدی دارای آفات مشترکی با رز می باشد که میتوان از جمله آفات به :
- آفت جوانه خوار سبز، سوسک سرشاخه خوار، شتهها و تریپسها اشاره نمود.
- از جمله بیماری های مهم گل محمدی میتوان به :
- سفیدک سطحی ، بیماری سوختگی غنچه و جوانه گل ، بیماری لکه سیاه گل محمدی و بیماری پوسیدگی خشک طوقه اشاره نمود .
برداشت گل محمدی
برداشت گل از مهمترین،حساسترین و پر هزینهترین عوامل تولید گل محمدی است. زمان برداشت گل محمدی در کاشان، حدوداً از اوایل خرداد ماه تا اواسط تیرماه است. این کار در هر منطقه 30-20 روز طول می کشد .
گل محمدی پس از باز شدن، دوام کمی روی شاخه دارد. در صورت تأخیر، طی 24 ساعت رنگ آن سفید شده و میریزد. بنابر این لازم است قبل از طلوع آفتاب و ترجیحا در هوای خنک بامدادی اقدام به برداشت روزانه گل های باز شده نمود.
با گرم شدن هوا، گلهای برداشت شده بهسرعت پژمرده میشوند. به دلیل این که معمولاً گلها روی هم انبار و فشرده میشوند، فعالیتهای تخمیری شدت مییابد . به علاوه، فعالیت کارگران گلچین، به علت افزایش دما کند میشود. به این خاطر، بهتر است کارگران در اواسط روز به استراحت بپردازند و کار گلچینی، به ساعتهای خنک روز محدود شود.
فرآوردههای گل محمدی
فرآوردههای اصلی که از این گیاه بدست میآید، شامل: گلاب، اسانس،گلبرگ، غنچه خشک، کانکریت می باشد. گلاب از گذشته تاکنون در مراسم مذهبی، در تهیه انواع شیرینی، شستشوی اماکن مقدس و به علت اثرات آرام بخش و معطر بودنش، در مراسم عزاداری (در فرهنگ ایرانیان) جایگاه ویژه ای داشته است .
ایرانیان نخستین بار روش تقطیر را ابداع نمودند و سالیان دراز از آن بهره مند گردیدند .
گلابگیری به دو روش سنتی و صنعتی انجام میشود.
گرد آورنده
مهندس امیرحسین انصاری